Maar liefst 370 miljoen mensen horen tot een inheems volk. Ze bewonen meer dan 20% van het aardoppervlak en vaak wonen ze al generaties lang op de gronden van hun voorouders. Toch worden hun rechten vaak met voeten getreden als het gebied waar ze wonen wordt opgeëist door grote bedrijven of overheden. Vastenactie 2022 staat daarom in het teken van landrechten, een belangrijk onderwerp dat grote invloed heeft op mensen, natuur en milieu.
De wereldwijde behoefte aan voedsel, water, elektronica en energie vraagt veel ruimte – denk aan uitgestrekte plantages - en veel grondstoffen. En die worden vaak gevonden in nog – min of meer – ongerepte natuurgebieden. Daarbij wegen de economische belangen van overheden en grote bedrijven meestal zwaarder dan de rechten van de mensen die er wonen: die worden niet zelden met geweld beroofd van hun huizen en land. En daarmee van hun thuis, hun identiteit en hun levensonderhoud. Wie opstaat tegen de overmacht van overheid en multinational begeeft zich bovendien op een levensgevaarlijke weg. In 2020 werden minstens 331 mensen vermoord die opkwamen voor de rechten van inheemse volken en voor het milieu; duizenden anderen worden tot de dag van vandaag bedreigd, geïntimideerd en vals beschuldigd van terrorisme of georganiseerde misdaad.
Milieu
Mensenrechten, natuur en milieu worden opgeofferd voor economisch gewin. Inheemse volken maken 6% van de wereldbevolking uit, maar ze beheren 80% van resterende planten- en dierensoorten. Denk aan oerwouden, rivieren en kusten waar talloze planten en dieren leven, maar waar de grote voedselproducenten het voor het zeggen krijgen, wordt een gevarieerd landschap vervangen door slechts één gewas dat bovendien met kunstmest en zware bestrijdingsmiddelen kwetsbaar en zwak wordt. Denk aan palmolie-, koffie- en sojaplantages, maar ook aan de grote weides waar koeien worden gehouden voor de vleesindustrie.
Op andere plaatsen wordt water geconfisqueerd, bijvoorbeeld om waterkrachtcentrales te bouwen of om plantages, weides of landbouwgrond van water te voorzien. De lokale bevolking heeft dan niet of nauwelijks toegang meer tot de natuurlijke watervoorzieningen en het voedsel dat die opleveren.
Mijnbouw
De strijd om kostbare grond speelt ook een rol bij mijnbouw. Bekende voorbeelden zijn natuurlijk diamanten, goud, zilver en olie, maar er is ook steeds meer vraag naar grondstoffen voor computerchips en bijvoorbeeld mobiele telefoons. Dit gaat dan om metalen als indium, neodynium, koper en goud. Voor batterijen is kobalt een belangrijk element en ook daar is dus wereldwijd veel vraag naar, ten koste van de oorspronkelijke natuur en bewoners in het gebied.
Ontbossing
In 2020 werd wereldwijd 12,2 miljoen hectare bos gekapt; een stijging van 12% ten opzichte van 2019. Bossen zijn echter heel belangrijk in de strijd tegen klimaatverandering, omdat ze CO₂ uit de atmosfeer halen, water vasthouden en hitte dempen. De belangrijkste bossen voor de opslag van CO2 en het tegengaan van de opwarming van de aarde zijn het Amazonegebied en de wouden in de Democratische Republiek Congo. Dat zijn ook precies de gebieden waar de grootste kaalslag plaatsvindt. Een recente studie voorspelt dat de Amazone in 2035 meer CO₂ uitstoot dan het opneemt. In 2021 werd bekend dat dit voor een deel van het woud al het geval is.
Lokale gemeenschappen dragen grootste gevolgen
Het zijn vooral de lokale gemeenschappen die de grootste gevolgen dragen van de wereldwijde vraag naar voedsel en grondstoffen. Zo konden de meeste mensen in de betrokken gebieden zich voorheen goed zelf redden: ze hadden grond om te bewerken, water bij de hand en konden de oogst die ze zelf niet nodig hadden, verkopen op de lokale markt. Nu hebben ze geen vruchtbare grond en water meer voorhanden en moeten ze noodgedwongen werk zoeken om in hun levensonderhoud te voorzien. Vaak belanden ze als slecht betaalde dagloner op plantages en in mijnen of trekken ze naar de stad, in de hoop daar werk te vinden. Bovendien is het voedsel dat wordt geproduceerd op de plantages meestal bedoeld voor de export, dus landen die al tekorten hebben, krijgen nog grotere tekorten. Daarmee staat de voedselzekerheid van miljoenen mensen onder druk. Wie het aandurft om op te staan tegen multinationals en overheden, wordt weggezet als gevaarlijke terrorist en is vaak zijn leven niet zeker.