Wereldwijd hebben ongeveer vier miljard mensen geen toegang tot schone, veilige manieren om te koken. Honderden miljoenen vrouwen gebruiken overwegend traditionele biomassa als hout en houtskool om de dagelijkse maaltijden voor hun gezin te koken. De uitstoot van fijnstof en schadelijke stoffen is daarbij groot. Bovendien moet je er veel bomen voor omhakken. De gevolgen van deze manier van koken zijn groot. Voor de gezondheid van vrouwen en kinderen, voor de financiële situatie van gezinnen, voor het milieu en voor het klimaat. Het Vastenactie-campagneproject 2025 wil een schoner alternatief bieden aan de vrouwen in de gemeenschappen rondom de stad Kasese in Oeganda.
Omdat zo’n 30% - in Afrika zelfs 80% - van de mensen nog op een traditionele manier kookt - met vuur dat wordt gestookt op vervuilende biomassa als hout, is de impact van die miljoenen kookvuren groot. Het thema staat de laatste jaren dan ook hoog op de internationale agenda en maakt deel uit van de Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de VN (Doelstelling 7 Betaalbare en schone energie) In mei 2024 kwamen bijvoorbeeld de leiders van 20 Afrikaanse landen in Parijs bijeen om de gevolgen van het koken op bijvoorbeeld houtvuur te bespreken en ook Nederland werkt aan schoon koken wereldwijd via enkele internationale programma’s van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland.
Gevolgen gezondheid vrouwen en kinderen
Dat schoon koken veel aandacht krijgt, is meer dan terecht. Niet alleen milieu en klimaat worden zwaar aangetast, maar met name vrouwen en kinderen ondervinden de grote gevolgen van het ‘vuile’ koken. Zij zijn immers meestal de gezinsleden die ervoor moeten zorgen dat er voldoende hout of houtskool is om te kunnen koken. Ze besteden soms uren per dag aan hout sprokkelen. Zij zijn ook degenen die bij de kookvuren leven en dus dagelijks worden blootgesteld aan de schadelijke rook. Dat heeft grote gevolgen voor hun gezondheid: jaarlijks overlijden vier miljoen mensen wereldwijd door het inademen van schadelijke rook. In Afrika gaat het om 500.000 vrouwen en kinderen. Maar dat is nog niet alles.
Stijgende brandstofkosten wereldwijd
Niet alleen Nederlandse gezinnen gingen de afgelopen jaren gebukt onder sterk stijgende energieprijzen, ook in landen als Oeganda staan de brandstofprijzen sterk onder druk. De impact daarvan op families die in kwetsbare omstandigheden leven is groot. In het gebied rondom Kasese bijvoorbeeld, waar Vastenactiepartner RUGLI is gevestigd, leeft 80% van de mensen van nauwelijks één euro per dag. Gemiddeld kost het een gezin 3.000 Oegandese shilling per dag om de dagelijkse maaltijden te kunnen koken op houtskool of sprokkelhout. Dat is 75 cent. Er blijft in veel gezinnen dus nauwelijks geld over voor andere zaken dan voedsel en brandstof. Geen wonder dat veel mensen hun toevlucht zoeken tot urenlang hout sprokkelen en illegale houtkap.
Milieuschade
Naast de grote impact op de gezondheid en het huishoudbudget van veel families, heeft het gebruik van houtskool en sprokkelhout ook enorme impact op het milieu. Om houtskool te kunnen maken, is immers hout nodig. Noodgedwongen gaan nu veel mensen uit de gemeenschappen rondom Kasese in het beschermde Queen Elizabeth National Park op zoek naar hout. Ze hakken er ’s avonds en ’s nachts illegaal bomen om, met steeds verder oprukkende ontbossing als gevolg. Bovendien is het er levensgevaarlijk vanwege de wilde dieren en de beveiligers die er patrouilleren.
Fijnstof en gevaarlijke stoffen
Er is nog een ander punt van belang als we het hebben over koken op houtvuur: gezondheid van mensen en van het klimaat. Het gebruik van hout en houtskool geeft veel fijnstofuitstoot én uitstoot van gevaarlijke stoffen, waaronder PAK’s, benzeen en koolmonoxide. Zoals hiervoor al werd uitgelegd, overlijden jaarlijks miljoenen mensen door het dagelijks inademen van schadelijke rook. Daarnaast dragen de kookvuren bij aan de opwarming van het klimaat door de vrijkomende CO2.
Koken met ‘vieze’ brandstof: de cijfers
- Bijna een derde van de wereldbevolking gebruikt ‘vieze’ brandstof voor het kookvuur.
- In Afrika overlijden jaarlijks 500.000 vrouwen en kinderen door het inademen van de schadelijke rook van kookvuren; wereldwijd gaat het jaarlijks om vier miljoen mensen.
- Infecties aan de luchtwegen zijn wereldwijd de belangrijkste doodsoorzaak bij jonge kinderen.
- Jaarlijks wordt naar schatting 50 miljard uur besteed aan het verzamelen van brandhout. Dat is ongeveer 20 uur per week per vrouw of kind.
- Ongeveer 2% van de wereldwijde CO2 emissies is afkomstig van kookvuren.
Brikettenproject in Oeganda
De campagne staat dit jaar in het teken van schoner koken in Oeganda. Daar heeft een groep vrouwen ontdekt hoe ze van gft-afval briketten kunnen maken om hun kookvuren mee te branden. Daarmee sparen ze het kostbare oerwoud, beperken ze de uitstoot van schadelijke stoffen, verminderen ze het zwerfafval op straat én besparen ze dagelijks veel geld. Met de verkoop van de briketten kunnen ze bovendien extra inkomsten verdienen. Een ogenschijnlijk eenvoudige oplossing met grote impact dus!
Hoe kunt u bijdragen?
Op dit moment doen 200 vrouwen in de buitenwijken van Kasese mee aan het brikettenproject. RUGLI, de lokale partner van Vastenactie, wil nog meer vrouwen betrekken. Daarvoor is het belangrijk dat de huidige productiecapaciteit wordt uitgebreid, onder andere met extra persen, maar ook met klein materiaal als grote mengbakken enpersoonlijke beschermingsmiddelen.
