Begin jaren ’80 werden in Guatemala drie Belgische missionarissen vermoord; een vierde werd ontvoerd en gefolterd, maar onder internationale druk vrijgelaten. De missionarissen stonden op tegen het militaire regime uit die tijd, waren solidair met de bevolking en moesten dat met hun leven bekopen. Begin december was in Leuven het proces om de schuldigen te berechten, ruim 40 jaar na hun dood. Onder anderen Dora Milon van onze partner Asociación Civil Verdad y Vida (ACVV) kwam naar Leuven om te getuigen. Vastenactie-collega Alejandra Slutzky stond haar bij tijdens het emotionele proces.
De burgeroorlog in Guatemala woedde van 1960 tot 1996 en speelde zich af tussen het bewind en enkele linkse guerilla-groeperingen. De inheemse bevolking en arme boeren kozen de kant van de guerilla’s en waren daardoor slachtoffer van grootschalige acties van het leger. Die werden later veroordeeld wegens genocide op de Maya-bevolking en wegens wijdverbreide schendingen van de mensenrechten tegen burgers. Er vielen 150.000 à 200.000 doden; 45.000 mensen (hoofdzakelijk Maya) zijn nog altijd vermist.
Kerk is staatsgevaarlijke organisatie
Onder de talloze slachtoffers van het Guatemalteekse regime waren ook vier Belgische missionarissen: Walter Voodeckers (’80), Serge Berten (’82), Ward Capiau (’81) en Paul Schildermans (‘82). Alleen Paul Schildermans overleefde zijn ontvoering; na internationale druk werd hij vrij gelaten. De paters werkten in verschillende parochies in het zuiden van Guatemala om de mensen te ondersteunen en om samen op te staan tegen het militaire bewind. De katholieke kerk kwam door dit soort activiteiten echter op de lijst met staatsgevaarlijke organisaties en talloze priesters en religieuzen werden vermoord.
Rechtszaak in december 2023
De families van de vermoorde missionarissen konden pas na het vredesakkoord in 1996 naar Guatemala om antwoorden en gerechtigheid te zoeken, maar in Guatemala was weinig animo voor het oprakelen van oude wonden. Na advies vanuit de Faculteit Rechtsgeleerdheid en Criminologische Wetenschappen van de KU Leuven dienden de families daarom in 2001 een klacht in bij het Belgische gerecht op basis van de "wet internationale misdrijven". Op basis van die wet kan het Belgische gerecht ernstige misdaden tegen de mensheid in een ander land vervolgen als er een verband is met België. En zo konden vijf Guatemalteken begin december ter verantwoording worden geroepen in Leuven. Ze stonden terecht voor ontvoering, foltering en moord.
Systematische vervolging
Dora Milon van onze partner ACVV was een van de getuigen tijdens het proces. Ze werkte als maatschappelijk werkster samen met twee van de Belgische paters. Dora vertelde tijdens haar getuigenis uitvoerig over de bevlogenheid van de missionarissen en over hun solidariteit met de bevolking. Dora maakt duidelijk dat iedereen die maar iets met de kerk te maken had, systematisch werd vervolgd. Voor de militaire junta was de kerk een synoniem voor communistenhol. Haar familie was actief betrokken bij hun parochie. Haar ouders, schoonvader en echtgenoot werden opgepakt en verdwenen.
Ook de andere getuigen hadden verschrikkelijke verhalen. Marcela Escobar vertelde bijvoorbeeld hoe ze als 11-jarig meisje achterbleef met drie kleine broertjes en zusjes toen de militairen haar ouders en oudere broers en zussen ontvoerden. Ze vluchtte en kwam in Canada terecht, waar ze nog steeds woont. Tot op de dag van vandaag durft ze niet terug naar haar geboorteland.
Handleiding
Advocaat Alejandro Rodriguez legde uit hoe er vanuit de regering op aangestuurd werd om iedereen die voor zijn arbeidersrechten opkwam en zich met anderen verbond, te bestempelen tot ‘communist’ en dus terrorist. Er waren zelfs handleidingen vanuit de militaire top hoe het anti-terreur beleid uit te voeren. Dat beleid bestond uit marteling, verkrachting, ontvoering… Een groep militairen werd in Argentinië ‘opgeleid’ in ‘ondervragingstechnieken’, marteltechnieken en het inrichten van folterkamers.
Onze collega Alejandra komt uit Argentinië. Haar vader verdween tijdens het Argentijnse militaire bewind en ook in Argentinië had de inheemse bevolking zwaar te leiden onder de terreur van de junta. Ze begreep Dora dan ook als geen ander: “Ik ondersteunde haar, we liepen samen over de veilige straten van Leuven en wisten dat dit in ons land van oorsprong onmogelijk zou zijn.”
Emotioneel proces in meer opzichten
Voor de getuigen was dit in meer opzichten een emotioneel proces. Niet alleen door de confrontatie met de vreselijke gebeurtenissen uit het verleden, maar ook omdat ze niet zeker zijn van hun veiligheid bij terugkeer in hun land. Mensen die opkomen voor mensenrechten, worden in Guatemala nog altijd vervolgd en gevangen gezet. Reden voor het Europees Parlement om in december een resolutie aan te nemen waarin zelfs wordt gesproken van poging tot staatsgreep. Het proces in Leuven vormt een belangrijke stap naar vrede en verzoening, maar de weg is helaas nog lang.
De Belgische jury heeft de beklaagden bij verstek veroordeeld tot levenslang voor het folteren, ontvoeren en doen verdwijnen van drie van de vier Belgische missionarissen. Van de vierde vond de jury het niet bewezen dat de beklaagden verantwoordelijk waren voor de moord.
Staatsgreep in slow motion
Mensen in Guatemala die kritisch zijn of zich bijvoorbeeld bezighouden met mensenrechten, lopen een groot risico in de gevangenis te belanden. Het corrupte regime van de conservatieve president Alejandro Giammattei deed er na de verkiezingen afgelopen augustus alles aan om de macht in handen te houden. Bernardo Arévalo werd gekozen tot president, maar de autoriteiten haalden alles uit de kast om hem buiten spel te zetten. ‘Een staatsgreep in slow motion’ noemde Arévalo het. De Europese Unie nam half december een resolutie aan waarin ook gesproken wordt over een poging tot staatsgreep en waarin de EU haar steun voor de democratisch gekozen Arévalo uitspreekt.
Via Cidse, het internationale netwerk van katholieke hulporganisaties, heeft onze collega Alejandra Slutzky een document over Guatemala opgesteld dat naar het Europees Parlement is gestuurd. CIDSE roept daarin de EU en haar lidstaten, evenals Zwitserland, op om waakzaam te blijven over de sociaal-politieke situatie van Guatemala. Lees hier de volledige oproep. Inmiddels is Arévalo aangetreden als president.
